In zijn nieuwe roman vertelt Alex Schulman het verhaal op dezelfde manier als in De overlevenden (*****): met veel uitwaaierende herinneringen die in elkaar ­haken, omdat ze naarmate het boek vordert steeds verder teruggaan in de tijd. Zo zet Schulman de onthullingen niet alleen kracht bij, maar laat hij ze ook rond hun as draaien, het zorgt voor een spannende onvoorspelbaarheid.

Schulmans personages bewegen als tektonische platen, ze schuiven nauwelijks merkbaar naar elkaar toe of van elkaar weg, gedreven door krachten die niet van deze wereld ­lijken. Drie figuren schragen dit verhaal. Harriet krijgen we te zien als kind en als jonge moeder, Oskar is de man bij wie ze als adolescent geborgenheid vindt. Samen hebben ze de dochter Yanna, die als elfjarige de relatie van haar ouders uit elkaar ziet spatten, waarna haar moeder van het toneel verdwijnt.

De hoofdstukken worden afwisselend verteld vanuit die drie personages, met als centrale plek het treinstation van het onooglijke dorp Malma, waar in het begin van het boek de nog jonge Harriet met haar vader heen reist om er de urne van haar konijn te begraven. Harriet en Oskar proberen er later de ­demonen die hun relatie verzieken het zwijgen op te leggen. Nog eens jaren later zoekt Yanna er de geschiedenis van haar ­ouders en dus van zichzelf, met foto's van haar moeder in de hand.

Zulke foto's zijn nuttig in een verhaal dat vooruitgestuwd wordt door steeds verder reikende herinneringen, Harriets vader is niet toevallig een amateurfotograaf die zich specialiseert in wazige natuurbeelden. En als Yanna foto's van haar verdwenen moeder ­bekijkt, heet het: 'De glanzende rechthoek is een vergrootglas naar het verleden. Ze reist door het wormgat naar 1976 en een paar ­seconden lang kan ze alles in bewegend beeld beleven.'

Net als in De overlevenden zien we hier een disfunctioneel gezin dat uit elkaar valt. Ouders nemen afstand van hun kinderen en die kinderen zoeken de oorsprong van hun kronkelende levenspad bij hun ouders. Dat die motieven terugkeren is niet erg, dat vergroot de herkenbaarheid van Schulmans ­oeuvre.

Wél teleurstellend is de dikke laag sentimentaliteit. Een nieuwjaarsfeestje waarop roltoeters worden uitgedeeld onder de gasten, veroorzaakt 'een kakofonie van levensmoeheid'; een metafoor ook voor de verzamelde personages die stuk voor stuk vastzitten in een cocon, enkel gericht op hun persoonlijke besognes. Gevoelens van schaamte en schuld zijn er in overvloed, Harriet gaat zelfs gebukt onder 'protesterende botten tegen het gewicht van alle levens die ik niet leef'. Een roman die zwaarwichtige vragen stelt over de rol van ouderschap, verschuivende verhoudingen binnen een gezin en de relatieve keuzevrijheid in een mensenleven, verdient het om bevolkt te worden door minder larmoyante personages.

Station Malma is niet slecht. Schulman toont een diepgaand inlevingsvermogen en strooit met rake beschouwingen. Maar na het weergaloze, verbluffende De overlevenden bleef ik op mijn honger.

Vertaald door Angélique de Kroon, De Bezige Bij, 256 blz., € 24,99. Oorspr. titel: 'Malma Station'

Verberg tekst

Waarom slaagt een schrijver er de ene keer wel in om de lezer in te palmen en de andere keer niet? 'De overlevenden', de eerste in het Nederlands vertaalde roman van Alex Schulman, werd twee jaar geleden alom geprezen. De Zweedse auteur deed je de lotgevallen van zijn personages beleven alsof het over je eigen vrienden ging. Nu is er de opvolger: 'Station Malma'. Die heeft lang niet hetzelfde effect.

Toch hanteert Schulman grotendeels hetzelfde arsenaal. Opnieuw staat een afwijkend gezin centraal met familieleden die tot bloedens toe met elkaar kunnen vechten. Wederom krijgen we een heftige episode met een huisdier voorgeschoteld, en ook de kille afstandelijkheid van ouders en de mentale schade die daar het gevolg van is. Aan het begin van 'Station Malma' vangt Harriet een heimelijk gesprek op tussen haar ouders. Ze gaan scheiden en hun dochtertjes onder elkaar verdelen. Zowel de vader als de moeder kiest overtuigd Harriets zusje Amelia. Maar hij delft het onderspit en zal zich moeten ontfermen over Harriet. Het spreekt voor zich dat dat basistrauma een donkere schaduw werpt over haar verdere leven.

Om de causale verbanden bloot te leggen springt Schulman tussen verschillende tijdlijnen en perspectieven. De treinritten van en naar station Malma fungeren als scharniermomenten. De trein is de plek waar hoofdpersonages elkaar voor het eerst ontmoeten, waar ze terugblikken, vooruitkijken en in beweging zijn - ook om af te rekenen met het verleden. We leren er Yana kennen, het dochtertje van de volwassen Harriet en haar al even getormenteerde man Oskar. Ook Yana worstelt voortdurend met de gekmakend wisselvallige houding van haar ouders.

Schulman werpt in 'Station Malma' boeiende vragen op: wat is het effect van een als afwijzing ervaren afwezigheid van een ouder? Hoe onomkeerbaar ontspoor je door fouten en tekortkomingen van anderen? Waar eindigt slachtofferschap en begint eigen schuld? Maar de uitwerking schiet jammerlijk tekort. Vooral in de eerste helft is de springerige vertelstructuur te verwarrend. De kwalen en dilemma's ogen onderling inwisselbaar. De wet van Murphy overheerst: elke herinnering en elke anekdote mondt uit in een kleine tragedie. Het lijkt wel alsof je een hoop voedsel op je bord gegooid krijgt waar je zelf een gerecht uit moet samenstellen. Is dat een bewuste zet van Schulman, een gewilde analogie met de chaos van opgroeien in een afwijkend gezin? Nou nee: ook in dat geval zou het geen geslaagde zet zijn.

Schulman excelleert wel nog altijd als scèneschrijver. Een circusbezoek dat eindigt met een dood aapje, een gearresteerde zwartrijder op de trein die de steun van de andere passagiers aanwakkert, een per ongeluk vertrappeld konijn: hij is op zijn sterkst als hij de omstandigheden op de spits drijft, de betrokkenen met elkaar confronteert en met een onvoorspelbare gebeurtenis het vuur aan de lont steekt. Voorts blijft de Zweedse tv-persoonlijkheid een meester in gebalde beeldspraak, waarmee hij secuur een karakter kan schetsen: elke conversatie met Oskar voelt 'als praten met iemand onder water', en Harriet is 'het meisje van wie de remblokken zijn verwijderd'.

Wie 'De overlevenden' las, herinnert zich dat Schulman met scherp schoot. Er hing een gloed overheen, de seizoenen waren tastbaar, de opbouw leek onverbiddelijk. In zijn nieuwe roman tracht hij de lezer halsstarrig te raken met een salvo aan losse flodders. Een emotionele achtbaan is het zeker, maar terwijl de lezer van 'De overlevenden' in het karretje zat en alles zelf leek mee te maken, staat hij in 'Station Malma' van een veilige afstand naar de buitelingen te kijken.

Verberg tekst

Een aangrijpende roman over de nawerking van een traumatische gebeurtenis op de levens van drie generaties vrouwen. De ouders van de 6-jarige Harriet gaan uit elkaar en ze vangt op dat beide ouders haar zus in huis willen hebben. Harriet komt bij haar vader terecht. Als ze in de twintig is krijgt ze een kind van de rechtlijnige Oskar. Harriet verdwijnt uit het leven van haar 11-jarige dochter en van haar man. Als Oskar twintig jaar later overlijdt, gaat Harriet op zoek naar antwoorden. Waarom is haar moeder destijds verdwenen? En wat is er lang geleden gebeurd, toen beide zussen elkaar voor het laatst zagen?Helder, toegankelijk en dicht op de huid geschreven.Alex Schulman (Malmöhus län, 1976) is een internationaal bekende schrijver, radio- en televisiejournalist en blogger. Zijn werk werd in meer dan vijftien landen uitgegeven.