Met veel verwachtingen begon ik aan Een revolverschot (1911). ­Virginie, een van de zusjes Loveling, was in mijn hoofd een soort protofeministe met een gouden pen. Haar naam is niet weg te denken uit het straatbeeld van mijn geboortestad Gent. 'Dit moet je wel goed vinden': die gedachte bleef door mijn hoofd spoken terwijl ik mij tergend langzaam door de eerste helft van het boek worstelde.

Ik vond het niet goed. Ook al werd het eind negentiende-eeuwse taalgebruik van Loveling door auteur Annelies Verbeke gemoderniseerd voor de hedendaagse lezers, hele passages bleven voor mij onleesbaar. Té lange zinnen, té beschrijvend, te veel nietszeggende details en te weinig relevante informatie. Urenlang blijf je steken op een of andere soiree, een of ander bezoek van het hoofdpersonage aan een vriend of vriendin. Scènes blijven maar aanslepen, om dan in één korte alinea een dramatische conclusie te krijgen.

Een pagina later zit je weer in een eindeloze zomermiddag met de zusters Santander in het fictieve dorp Vroden, een plaats waar niets en tegelijk alles gebeurt. Loveling spendeert veel tijd en woorden aan het beschrijven van scènes, mensen en hun innerlijke leven, maar de pay-off komt maar niet. 'Een taart met te veel slagroom', zei mijn moeder, die af en toe over mijn schouders meelas, en juist een Loveling-liefhebber beweerde te zijn. Je komt zo veel te weten over de mensen in ­Vroden, over het hoofdpersonage Marie Santander, haar zus Georgine, fuckboy extraordinair Luc Hancq en zelfs over burgemeester Florisonne, maar je weet maar niet waarom je het weet, en de details zijn daardoor allesbehalve memorabel. Verschillende keren moest ik even terugbladeren om me eraan te herinneren wie ook alweer wie was. Welke zus 'de schone' en welke zus 'de behulpzame' was. Waarom we zouden moeten geven om de burgemeester en zijn vrouw 'uit den vremde'?

Woke bril

Ooit was het misschien revolutionair: een vrouw die schrijft over andere vrouwen, in hun hoofden kruipt en ons meeneemt door het liefdesdelirium en het verdriet dat daarop volgt. Maar dit boek zou waarschijnlijk de bechdeltest slechts met de hakken over de sloot halen. De eindeloze beschrijvingen van Loveling en de dialogen: het leeuwendeel gaat over de mannen in de omgeving van Santander, en dan vooral over Luc Hancq, haar droomman.

Maar dat is misschien niet het grootste probleem van Loveling. Je kan er niet omheen: dit is een typisch bourgeois discours. De hele intrige speelt zich af tussen de gegoeden van het dorp. De zusters zijn de rijke dochters van de notaris. Hancq, Florisonne, de Rijke Boer bevinden zich allemaal in diezelfde klasse. De weinige personages die niet uit de rijke burgerij komen, krijgen niet de beste behandeling: in het beste geval worden ze beschreven als mak en onbeholpen, in het slechtste geval als boers, roddelziek en dom. Bovendien dienen ze vaak enkel als schaakstukken voor Loveling om haar geliefde hoofdpersonages invulling te geven, of om het verhaal vooruit te duwen. Men kan mij beschuldigen van een 'te woke bril' bij het lezen. Loveling schrijft nu eenmaal vanuit het perspectief van Marie Santander, die zelf lid is van die hogere klasse. Maar het is echt vervelend om paginalange beschrijvingen te lezen van personen en omstandigheden die weinig bijdragen tot het verhaal, om dan Trientje, de huisvrouw van de zussen Santander en een potentieel interessant personage, snel en haast hardhandig door Loveling weggezet te zien worden.

Verstomd

Dan komt de tweede helft van het boek. Een revolverschot maakt daar zijn titel waar en je vliegt door de pagina's. Liefde en de psychologische aftakeling die daar soms mee gepaard gaat, sleuren je door bladzijden vol intrige, innerlijke monologen, halve waarheden en twee overlijdens. Op het einde sta je verstomd, en het is haast de moeite waard om terug te keren naar die eerste helft, waar het tableau voor wat komen zal zo uitvoerig werd opgezet. Ja, het taalgebruik blijft lastig voor een lezer als ik, en met de navelstaarderij van de Vroodse notabelen is het nog steeds niet beter gesteld. Maar de onbetrouwbare verteller doet je twijfelen aan alles wat je voordien hebt gelezen.

Zoals Annelies Verbeke ook in het nawoord schrijft: het boek blijft zinderen. Terwijl ik deze woorden op papier zet, wik en weeg ik de verschillende interpretaties van het dramatische slot van het boek af. Is dit het verhaal van een leugenachtige fuckboy die twee zussen in zijn netten verstrikt? Of van een onstabiele obsessieve vrouw met neigingen tot stalking? Wie is dader en wie is slachtoffer? En doet het ertoe?

De heruitgave van Een revolverschot kadert in een breder initiatief van het auteurscollectief Fixdit, dat ijvert voor meer werk van vrouwelijke auteurs in de literaire canon. Een reeks oude boeken verschijnt opnieuw, soms teksten die al lang niet meer verkrijgbaar zijn. Ze worden vergezeld van een podcast en krijgen een gloednieuw jasje van Salamanderpockets.

Verberg tekst

Gemoderniseerde uitgave van het werk van Virginie Loveling (1836-1923). Het origineel dateert uit 1905 en werd in 1911 uitgeven. Het werd beschouwd als beste werk uit haar gehele oeuvre. De schrijfster stond bekend als progressief en in haar werk komt vaak de katholieke dominantie in het onderwijs aan bod. Het verhaal vertelt over het leven van twee zussen die verliefd worden op dezelfde man en hoe een van de twee steeds aan het kortste eind trekt. Duidelijk wordt de impact op de gemoedstoestand van een mens. Woorden van die tijd zijn vervangen of worden toegelicht met een voetnoot. Prachtige klassieker die leesbaar is gemaakt, maar toch niet afdoet aan het oorspronkelijke verhaal. Met een nawoord van Annelies Verbeke. Achterin een verantwoording over de aanpassingen.

De Vlaamse schrijver Virginie Loveling (1836-1923) was uitgesproken antiklerikaal. Nog tijdens haar leven kocht ze een grafconcessie op de Westerbegraafplaats, de eerste - zeer omstreden - niet-katholieke begraafplaats in Gent. Samen met haar zus Rosalie, die stierf in 1875, schreef Loveling aanvankelijk sentimentele gedichten, na Rosalie's dood stapte ze over op romans, met een naturalistische (noodlottige) ondertoon. Dat de zussen schreven, lag in lijn met hun intellectuele vorming: hun Duitse vader Herman Loveling gaf hen Duitse lessen, hun moeder Marie Comparé zorgde voor de culturele bagage.

Lovelings maar liefst negentiende roman, Een revolverschot (1911), was bij verschijning niet onomstreden. Liberale recensenten prezen de roman de hemel in, terwijl een conservatieve criticus fulmineerde: 'het woord 'maîtresse' maakt de roman ongeschikt om voor te lezen in huiselijke kring'.

Dat deze roman in 1911 zulke controverse uitlokte, betekent niet automatisch dat hij ook vandaag nog te genieten is. Maar dat is hij absoluut. Wat mij betreft is het terecht dat schrijverscollectief Fixdit, dat pleit voor meer romans van vrouwen in de literaire canon, ijvert voor deze heruitgave.

Het begint kabbelend in Vroden, waar de plattelandsnotabelen oudejaarsavond hebben gevierd bij de 'Rijke Boer van Crocke': burgemeester Florizoone en zijn vrouw, dokter Soenen en zijn eega, harmoniemeester Luc Hancq en notarisdochters Marie en Georgine Santander. In de openingszin geeft Loveling meteen de hele thematiek van haar roman weg: '"Komt", sprak hij, met hoofse zwier tussen de twee juffrouwen tredend, en hij bood hun bijna gelijktijdig elk een arm aan'. Het verhaal van de onderlinge strijd van de zussen Santander om de gunsten van buurman Luc Hancq is ingezet.

Loveling aarzelt niet om de (Spaanse) naam Santander naturalistisch te verbinden met 'het Spaanse bloed', dat vooral in Marie voortleeft. De dertigjarige oudste zus is immers klein en mager, in tegenstelling tot de twintigjarige Georgine, die groot en 'zwaar' is. Die naturalistische ondertoon overheerst overigens niet. Eerder schetst de auteur een genuanceerd psychologisch portret van Marie - afstandelijk maar realistisch.

Verpleegster voor het dorp

We leren dat Marie ooit dokter Soenens huwelijksaanzoek ijskoud heeft afgewezen, al is ze later fanatiek haatdragend tegenover zijn echtgenote. En nog killer klonk het bij de geboorte van haar zusje. Als 11-jarige 'voelde ze nijd en wrok in 't hart tegen dat kleine schepsel, dat zich tussen haar en haar ouders drong'. Toch ontpopt ze zich na de dood van haar moeder van lieverlee als verzorgster van Georgine en bij uitbreiding als een soort verpleegster voor het hele dorp.

Klaarstaan voor iedereen wordt haar pantser. Maar daaronder weegt het zwaar dat ze zowat de huwbare leeftijd voorbij is. Ze is een versmade vrouw, iets wat de dorpelingen graag genadeloos uitspitten. Tijdens een spelletje dat vernederend voor haar uitpakt, komt Luc Hancq haar redden met de opmerking dat zij 'de schoonste ogen van heel de wereld heeft'. 'Het bewustzijn van onooglijkheid, lelijkheid bijna, maakte plaats voor een gewaarwording van schoonheidsbezit.' Hoeft het te verbazen dat Marie smoorverliefd wordt op de charmante buurman? Wie Luc Hancq is, laat Loveling ons subtiel weten via opmerkingen van derden. Zoals deze: 'Luc Hancq is lichtzinnig, hij is het altijd geweest en zal het altijd blijven'.

Na het overlijden van zijn echtgenote zien we Hancq dagelijks opduiken bij de zussen. Een hele zomer lang vertoeft het trio elke namiddag op het terras voor het notarishuis. Ondertussen heeft Hancq Marie terloops heftig gekust, wat in het hoofd van de naïeve 'juffrouw' gelijkstaat met een huwelijksaanzoek. Maar dat komt er niet. Integendeel, de man lijkt meer oog te hebben voor Georgine. Maries jaloezie laait opnieuw in alle hevigheid op. Ze besluit het tweetal niet meer alleen te laten en is steeds obsessiever bezig met de 'bespieding' van haar zus en de aanbeden buurman.

Als Georgine bekendmaakt dat ze verloofd is met Hancq, slaan bij Marie alle stoppen door. Zijzelf dikt nu haar eigen kleine ontmoetingen met de buurman dermate aan - 'overdrijving op overdrijving lag op haar lippen' - dat het lijkt alsof ook zij met hem verloofd is. 'En in het vergrootglas van hun overspannen hersenen, zagen zij de misdaad van de man, die ze zo hevig bemind hadden, monsterlijke evenredigheden aannemen'.

Loveling bouwt Een revolverschot meesterlijk op. Aanvankelijk kabbelend, maar toch al onheilspellend met de 'lichtvoetige spelletjes' die in wezen kwetsend zijn en de zomerdagen die in werkelijkheid een verschrikking zijn.

Dat het boek vandaag nog aanspreekt, komt door Lovelings opmerkelijke inzicht in Maries psyche: de heftige jaloezie op haar zus, de gelukzalige fantasieën over een gehuwd leven, de felle haatgevoelens tegenover andere vrouwen, de merkwaardige zelfverheerlijking als hulpverleenster, de grote misnoegdheid onopgemerkt te blijven en het geraffineerde toedekken van de eigen kleine kantjes.

In combinatie met de penibele positie van haar personage - voor wie Loveling begrip heeft, zij het geen mededogen - levert dat een uitermate giftige cocktail op. Dit kan niet anders dan slecht eindigen.

De Geus; 192 blz. € 11.

'En terwijl de gezangen werden aangeheven, de voeten van de binnenkomenden over de marmervloer schoven, achter 't lijk in de middenbeuk, hier en ginder bellekens klonken, kaarslicht knetterde, en de man in uniform van wachter en het schuine lint met het woord Policie over de borst, statig met de pijk in de vuist aankwam, een orde handhavend die nooit gestoord werd, keek Marie naar 't onbeweeglijke beeld van dat zwarte nonneke, aan de ijzeren sieraadleuning bij 't zij-altaar, gans vooraan, heel afgezonderd, en zij griezelde, niet wetend waarom, angstig geboeid door dat visioen van eenzaamheid en levensinkrimping...'

Verberg tekst